DE DEADLINE NADERT: HOE STAAT HET MET DE RENOVATIE VAN DE NOTRE-DAME IN PARIJS, 5 JAAR NA DE BRAND?
Ongeloof overspoelt de wereld wanneer grote vlammen oplaaien uit de eeuwenoude Notre-Dame. De middeleeuwse kathedraal is samen met de Eiffeltoren het meest kenmerkende gebouw van de Franse hoofdstad.
Op straat in Parijs en op miljoenen schermen zien mensen tot hun verbijstering live de iconische torenspits van de Notre-Dame instorten.
De brand is uitgebroken om iets voor 19 uur, op 15 april 2019. Hij is ontstaan onder het dak waar arbeiders bezig zijn geweest met renovatiewerkzaamheden. De kathedraal staat immers in de steigers op het moment van de brand.
Razendsnel grijpt het vuur om zich heen via het eiken dakgebinte. In een mum van tijd staat de kathedraal in lichterlaaie. Na 4 uur krijgt de brandweer de vlammen onder controle.
Wat is verloren gegaan?
Het dakgebinte van zo'n 1.000 vierkante meter is volledig verloren gegaan, en dat was een kunstwerk op zich. Het was een van de oudste dakgebinten in Parijs, daterend uit de 13e eeuw. Voor de balken zijn destijds grote eikenbomen gebruikt, waardoor de structuur wel eens lyrisch "het woud van de Notre-Dame" werd genoemd. Dat is reddeloos verloren gegaan.
De vieringtoren of flèche, uit de 19e eeuw, is ingestort. Tussen het puin is de metalen windhaan gevonden.
De twee bekende stompe klokkentorens van de Notre-Dame staan nog wel overeind. De bekende ronde glasramen uit de 12e en de 13e eeuw zijn ongeschonden.
Een dag na het inferno doet de Franse president Emmanuel Macron een belofte. De Notre-Dame zal worden heropgebouwd. En snel ook. "Ik wil dat dat gebeurt binnen 5 jaar", klinkt Macron ambitieus. Velen verklaren hem gek, of hoogmoediger dan ooit.
Maar precies 5 jaar later lijkt het erop dat Macron zijn belofte zal kunnen inlossen. Met dank aan de arbeiders, ingenieurs, architecten, ambachtslieden - meer dan 1.000 mensen elke dag - die 5 jaar lang op en naast de werf aan het werk zijn.
Wat hebben zij de voorbije 5 jaar voor elkaar gekregen?
2019-2020: redden wat er te redden valt
Van blussen naar herstellen: het ene sluit nagenoeg naadloos aan op het andere. Versta onder "herstellen" niet "heropbouwen". Wat in het eerste jaar na de brand gebeurt, is "redden wat er te redden valt". Dat betekent vooral stabiliseren, schoonmaken en bijeenrapen van brokstukken.
Maanden na de brand is het gevaar dat de Notre-Dame instort nog altijd niet geweken. Niet alleen de kathedraal zelf is door de brand instabiel geworden.
Dat geldt des te meer voor de enorme metalen steigers die al vóór de brand waren opgesteld voor restauratiewerken. Door de vuurzee zijn ze helemaal verwrongen en deels gesmolten. De stellage an sich - honderden ton zwaar - is dus een bedreiging voor de Notre-Dame. Pas als al het metaal verwijderd is, een precisiewerk met een hoog risicogehalte, is het gevaar geweken.
Maar nét op het moment dat de ontmanteling van start moet gaan, breekt de coronacrisis los. Maandenlang worden de werkzaamheden opgeschort.
Het is zelfs niet de eerste keer dat de werf noodgedwongen stilligt. Enkele maanden na de brand is dat ook al het geval. Bij de brand blijkt zoveel giftig lood te zijn vrijgekomen dat het volgens de arbeidsinspectie te gevaarlijk is om voort te werken.
Het coronajaar biedt ook een lichtpuntje. Op 31 mei wordt het plein voor de kathedraal opnieuw opengesteld voor het publiek. Het is een eerste stap.
2021: klassiek vanbuiten, vernieuwd vanbinnen
In het voorjaar van 2021, 2 jaar na de brand, kan de eigenlijke reconstructie van start gaan. Architecturale knopen zijn doorgehakt: de Notre-Dame krijgt een "klassieke" restauratie: de kathedraal wordt heropgebouwd zoals hij er oorspronkelijk uitzag.
Even is met de idee gespeeld om het monument een hedendaagse toets te geven. President Macron wil meteen na de brand een architectuurwedstrijd uitschrijven, maar zijn plan lokt felle reacties uit. De hoofdarchitect, Philippe Villeneuve, stelt zijn veto. Alleen als de kathedraal in zijn oorspronkelijke staat wordt heropgebouwd, is de termijn van 5 jaar haalbaar, zegt hij.
De discussie ging vooral over de ingestorte torenspits. Die dateerde niet van de 12e en 13e eeuw, zoals de basis van de gotische kathedraal, maar was een 19e-eeuwse toevoeging van de beroemde architect Viollet-Le-Duc.
Om de torenspits herop te bouwen, is eikenhout nodig van bomen die oud (en dus dik) en recht genoeg zijn. In 2021 worden die gevonden, omgehakt en te drogen gelegd. Ook elders wordt gekozen voor authentieke materialen. Naast eikenhout zijn ook de geschikte stenen gevonden voor de heropbouw.
Aan de buitenkant zal de Notre-Dame er dus niet anders gaan uitzien. De binnenkant is een ander verhaal. Plannen voor een grootscheepse renovatie van het interieur worden afgekraakt wanneer ze eind 2021 uitlekken.
Het is de bedoeling dat hedendaagse kunst een plaats zal krijgen naast klassieke religieuze meesterwerken. De typische kerkstoelen met hun gevlochten zittingen moeten plaats maken voor lichtgevende verplaatsbare banken.
"Een themapark voor buitenlandse toeristen" of zelfs "een woke Disneyland", zo luidt de felle kritiek. Maar de soep wordt niet zo heet gegeten als ze wordt opgediend. Een deel van de kritiek blijkt te zijn gebaseerd op achterhaalde ontwerpen. De plannen worden goedgekeurd, zij het onder voorbehoud.
2022: werkzaamheden op kruissnelheid
In 2022 komt de heropbouw op kruissnelheid. Meer dan 40.000 vierkante meter steen - muren, muurschilderingen, gewelven - dient te worden schoongemaakt en heropgebouwd. Sommige monumentale natuurstenen zijn door de hitte verbrokkeld, muren en gewelven ingestort.
Ook tal van raamwerken moeten worden hersteld. Ook degene die gespaard bleven door de brand worden heropgefrist en krijgen hun oude kleuren terug: een dikke laag vuil die zich er jarenlang op kon vastzetten, wordt weggehaald.
Op de werf in Parijs zijn 500 mensen aan de slag. Nog eens zoveel anderen werken in talloze ateliers. Ook in België: steenhouwers van het West-Vlaamse bedrijf Group Monument uit Ingelmunster, gepokt en gemazeld in de restauratie van historisch erfgoed, werken mee aan de renovatie van de Notre-Dame.
En nog een andere Belg loopt in de kijker. Landschapsarchitect Bas Smets is geselecteerd om de omgeving van de wereldberoemde kathedraal herin te richten. In zijn ontwerp nemen de Seine en de natuur een belangrijke plaats in, en wordt rekening gehouden met de klimaatopwarming.
Voor alle duidelijkheid: de werkzaamheden aan de omgeving van de kathedraal beginnen pas op het moment dat de heropbouw achter de rug zal zijn. Ze zullen dus niet eerder starten dan eind 2024. In 2027 zou de make-over moeten zijn afgerond.
2023: er is weer een haan - of is het een feniks?
In 2023 kan eindelijk de bouw van de 96 meter hoge torenspits beginnen. Daarvoor zijn eerst de vier pijlers en de ondersteuning van de toren heropgebouwd. De hele constructie volgt het oorspronkelijke ontwerp van de 19e-eeuwse architect Viollet-Le-Duc. Ook de materialen zijn dezelfde: de structuur uit eikenhout en het dak en ornamenten uit lood.
In het najaar is het zover. De skyline van Parijs krijgt een glimp van zijn oude uitzicht terug. Tussen de steigers rijst de iconische torenspits op, een getrouwe kopie van die van Viollet-Le-Duc.
Kort daarop volgen nieuw momenten vol symboliek: op de torenspits wordt een kruis neergezet, en kort daarna daarbovenop een nieuwe gouden windhaan. De oude viel naar beneden toen de spits bij de brand instortte. Hij werd tussen het puin teruggevonden en krijgt een plaats in een nieuw museum van de Notre-Dame.
De nieuwe haan is ontworpen door hoofdarchitect Philippe Villeneuve. Hij heeft de haan vleugels van vuur gegeven. "Het is een feniks, die uit zijn as herrijst, een symbool van wederopstanding."
Wie de nieuwe ontwikkelingen niet meer meemaakt, is Jean-Louis Georgelin. De Franse generaal was door president Macron aangewezen om de heropbouw van de Notre-Dame te coördineren. Hij sterft in de zomer van 2023, op zijn 74e, tijdens een bergwandeling in de Pyreneeën.
2024: aftellen naar de heropening
In 2024 moet het gebeuren. 5 jaar na de brand, moet de Notre-Dame weer toegankelijk zijn voor het publiek, zoals president Macron in april 2019 beloofde. En het ziet ernaar uit dat dat zal lukken. Niet tegen de Olympische Spelen weliswaar, die komende zomer plaatsvinden in de Franse hoofdstad. Daar had Macron stiekem van gedroomd, maar dat moment komt te vroeg.
Tijdens de Olympische Spelen zal nog koortsachtig worden doorgewerkt op de drukst bekeken werf van Frankrijk. Toeristen krijgen wel al de heropgebouwde torenspits in volle glorie te zien, want rond de toren zijn de steigers in maart al weggehaald. De kathedraal heeft zijn oude kleuren terug, net als de muurschilderingen en glasramen. De marmeren vloeren, die erg werden geraakt toen de toren instortte, glanzen meer dan ooit.
Dat alles zal nog voor het einde van dit jaar te bewonderen vallen, wanneer de drukte van de Olympische Spelen helemaal zal zijn weggeëbd. De datum die is geprikt voor de langverwachte heropening voor het publiek is 8 december. Op de valreep, maar wel degelijk nog in 2024.
Dat de deuren van de wereldberoemde kathedraal weer opengaan, betekent overigens niet dat alle werkzaamheden dan achter de rug zijn. Niet alleen in de omgeving van de Notre-Dame, maar ook aan het gebouw zelf zal nog worden gewerkt de komende jaren.
2024-04-15T03:56:23Z dg43tfdfdgfd